Wat is er straks mogelijk in en bij gemaal Terwolde? Op maandagavond 4 oktober spraken we met Terwoldenaren en andere belangstellenden over de geschiedenis van de plek, de waarde van de gemaalgebouwen, de restauratie van het elektrische gemaal en mogelijke nieuwe functies voor het voormalig stoomgemaal.
Noodzakelijk onderhoud aan het elektrisch gemaal
Het Baron van der Feltz-gemaal aan de Bandijk is in slechte staat. Er zitten scheuren in het gebouw en ook de machines werken niet meer optimaal. Elbert de Graaf van waterschap Vallei en Veluwe vertelt: “De potentiële pompcapaciteit wordt niet meer gehaald door slijtage en regelmatige storingen. Dit betekent dat het gemaal minder water af kan voeren bij veel regen. Ook heeft het gemaal te weinig mogelijkheden om water de achterliggende polder in de laten bij droogte.”
Het elektrisch gemaal wordt daarom opgeknapt. “De huidige pomp wordt gereviseerd en er komt extra pompcapaciteit bij. Deze uitbreiding komt aan de zuidzijde van het gemaal, voornamelijk onder de grond. Daarnaast wordt de inlaatmogelijkheid vergroot, zodat er ook bij lage(re) IJsselstanden water ingelaten kan worden. Het gebouw van het gemaal wordt gerestaureerd.”
Nieuwe bestemming voor het voormalig stoomgemaal
Het voormalig stoomgemaal, dat naast het elektrisch gemaal staat, krijgt een nieuwe bestemming. Het was afgelopen jaren tijdelijk in gebruik als woning. Nu is het de werkplek van waterschappers die aan het elektrisch gemaal werken. Elbert: “Wanneer de uitbreiding en restauratie van het elektrisch gemaal bijna klaar is, kan begonnen worden aan het restaureren en opnieuw inrichten van het voormalig stoomgemaal, het voormalige ketelhuis ernaast en het erf rondom de gemaalgebouwen. De verwachting is dat de werkzaamheden aan het stoomgemaal in 2024 van start kunnen gaan.”
Het gemaal door de ogen van Terwoldenaren
Op maandagavond 4 oktober gingen de deuren van het elektrisch gemaal open en spraken Terwoldenaren en andere belangstellenden over de toekomst van deze plek. We startten met de vraag: wat betekent het gemaal voor jou; waar associeer je de plek mee? Aanwezigen noemden o.a. water, pompen, beeldbepalend, vertrouwde plek, mooi (industrieel) gebouw, uitzicht en historie.
Historie van de gemaalgebouwen
Cultuurhistorica Nelleke Manschot vertelde ons meer over de historie van de gemaalgebouwen. “Het is bijzonder dat er hier nog zowel een elektrisch gemaal als een voormalig stoomgemaal te vinden zijn. De gebouwen tonen de ontwikkeling van ons waterbeheer”, geeft Nelleke aan. Ook onderzocht ze hoe het stoomgemaal er origineel heeft uitgezien. “Het stoomgemaal is een aantal keer verbouwd; bij de restauratie is het de moeite waard de entree, de hoge ramen en de hoge, open ruimte in ere te herstellen.” Lees hier meer over de historie van de gemaalgebouwen.
Verkenning van een nieuwe invulling
Adviesbureau Buiten is gevraagd om een haalbaarheidsstudie te doen voor de herbestemming van het voormalig stoomgemaal en het oude ketelhuis, dat er aan vast zit. Anneke van Mispelaar deelde de eerste bevindingen van hun studie tijdens de bijeenkomst. Anneke: “De gebouwen zijn eigendom van het waterschap; het waterschap zoekt naar een invulling die past bij de plek en die iets betekent voor de omgeving van het gemaal.”
Randvoorwaarden voor een nieuwe invulling
Voor een nieuwe invulling van het voormalig stoomgemaal en het oude ketelhuis is het van belang dat de nieuwe bestemming:
- geen beperking oplevert voor het functioneren van het elektrische gemaal
- aansluit bij de omgeving en op draagvlak kan rekenen van omwonenden
- past bij het karakter van het gebouw
- rekening houdt met de monumentale en cultuurhistorische waarden van de gebouwen
- bijdraagt aan de kwaliteit van het erf
- financieel haalbaar is qua investering voor herinrichting van de gebouwen
- in de exploitatie (minimaal) kostenneutraal neutraal is, zodat ook toekomstig onderhoud betaald kan worden
- niet te veel (auto)verkeer aantrekt
- parkeren op eigen terrein oplost, zodat er geen auto’s langs de Bandijk parkeren
Kansrijke functies, verhalen en verbindingen met de omgeving
In verschillende groepen spraken we over mogelijke nieuwe functies voor het stoomgemaal. Welke ideeën leven er voor het gemaal? Welke functies zijn meer of minder passend? Naast functies vroegen we naar verhalen: welke verhalen horen bij deze plek en welke zijn de moeite waard te vertellen? Ook vroegen we naar mogelijke verbindingen met de omgeving en aandachtspunten voor beheer en exploitatie.
De aanwezige Terwoldenaren en andere belangstellenden zien in het voormalig stoomgemaal een potentiële plek van ontmoeting, een plek om tot rust te komen, voor bezinning en/of een plek voor kleinschalige activiteiten, denk aan horeca, educatie of een ambachtelijk bedrijf. Ook wordt wonen als geschikte functie genoemd, wellicht met meerdere huishoudens op een gedeeld erf.
Het gemaal is daarnaast ook een plek waar verteld kan worden over de geschiedenis van het gemaal. Maar er valt meer te vertellen. Bijvoorbeeld het verhaal van de ontwikkeling van het watersysteem met het waterschap, met een link naar de historische polder Nijbroek. Of het verhaal van de IJssellinie en de Koude Oorlog. Een andere interessante link zou gemaakt kunnen worden met producten uit de omgeving, zoals fruit. Voordat het een dienstwoning werd, werd het stoomgemaal gebruikt als fruitopslag, zo vertellen buren van het gemaal.
Uitwerking in kansrijke scenario’s
Met de input uit de bijeenkomst werkt Bureau Buiten aan kansrijke scenario’s voor herbestemming van het gemaal. Deze scenario’s bestaan uit samenhangende functies, verhalen en verbindingen met de omgeving. Ook kijkt het bureau goed naar mogelijkheden voor de exploitatie en de financiële haalbaarheid van de scenario’s.
Ideeën of interesse in het gemaal?
Was je niet bij de bijeenkomst, maar heb je ook een idee voor het gemaal? Laat ons weten wat jij passend vindt op deze bijzondere plek; of geef het aan als je het ziet zitten om iets in het gemaal te ondernemen. Neem contact op via hanneke@deopenkaart.nl. Aan de hand van de kansrijke scenario’s die Bureau Buiten uitwerkt, spreken we in november en december graag verder met omwonenden en geïnteresseerde initiatiefnemers.
