Wateroverlast, verdroging, natuurdoelen en de slechte staat van het Baron van der Feltz-gemaal zijn aanleiding om aan de slag te gaan met het gemaal én het achterliggende landschap. Waterschap Vallei en Veluwe en gemeente Voorst doen dit samen met Nijbroekers, om te zoeken naar lokaal maatwerk voor waterberging, het vasthouden van water en slimmer peilbeheer. We verkennen welke oplossingen passen bij het Nijbroekse landschap én ook andere voordelen bieden voor landschap en gemeenschap.
Wateroplossingen met ‘koppelkansen’
Koppelkansen zijn kansen die te combineren zijn met de wateropgave. Als je aan de slag gaat met het Nijbroekse watersysteem en het gemaal aan de Bandijk in Terwolde, is er wellicht ook op andere vlakken meerwaarde te behalen. Denk aan versterking van het landschap, cultuurhistorie, de biodiversiteit of aan fijne plekken om te verblijven als fietser of wandelaar. We zoeken naar oplossingen die het watersysteem versterken, maar ook meer opleveren voor Nijbroek en Terwolde.
‘Klimaatmantels’ langs de weteringen voor waterberging
Een van de oplossingsrichtingen die we verkennen is het aanleggen van ‘klimaatmantels’ langs (een deel van) de weteringen. Een klimaatmantel is een zone langs het water die als buffer dient tegen invloeden van buitenaf, zoals hevige regenval, maar ook meerwaarde heeft voor de ecologie. In Nijbroek zouden deze klimaatmantels langs de weteringen ruimte voor waterberging kunnen bieden. De klimaatmantel kan verder op verschillende manieren ingericht worden en op verschillende manieren gebruikt worden. Het kan natuur zijn, het kan agrarisch gebruikt worden, het kan een verblijfsplek voor wandelaars en fietsers zijn; afhankelijk van wat passend en wenselijk is.
We verkennen hoe ‘Nijbroekse klimaatmantels’ eruit zouden kunnen zien. Waar en in welke vorm ze passend? En op welke plekken langs de weteringen valt extra waarde voor landschap, biodiversiteit of recreatie te creëren?
Bosjes om water vast te houden
Op nattere gronden, die landbouwkundig van mindere waarde waren, werden vroeger vaak hakhoutbosjes aangeplant. Er werden greppels gegraven, zodat er drogere en nattere delen ontstonden. Op de droge delen werden eiken geplant, bij de greppels bijvoorbeeld elzen.
Deze historische ‘rabattenbosjes’ kunnen ook nu (weer) van betekenis zijn. De bosjes met hun greppels zijn geschikt om water te bergen en bij droogte langer vast te houden in het gebied. Bovendien versterken de bosjes de variatie in het Nijbroekse landschap en de biodiversiteit.
We onderzoeken daarom één van de oudste hakhoutbosjes in de IJsselvallei, het Boerdambosje aan de Vaassenseweg. Met deze kennis kunnen we dit bosje beter beheren. Tegelijkertijd is het ook inspiratie voor de aanplant van eventuele nieuwe bosjes. Want misschien zijn er wel passende plekken in de polder om nieuwe bosjes aan te planten, die bijdragen aan een toekomstbestendig watersysteem.
Transformatie van het Baron van der Feltz-gemaal
Het elektrische Baron van der Feltz-gemaal in Terwolde wordt gerestaureerd, gereviseerd en uitgebreid. Aanvankelijk werd sloop en nieuwbouw overwogen. De gebouwen zijn echter van bijzondere architectonische en cultuurhistorische waarde. Het is een beeldbepalende plek aan de Bandijk. Een plek met potentie.
We kijken daarom verder dan alleen het opknappen van het elektrische gemaal. Het voormalige stoomgemaal, dat naast het elektrische gemaal staat, is momenteel niet in gebruik en kan een nieuwe functie krijgen. Ook richten we het erf rondom de gemaalgebouwen opnieuw in. Wat zou hier passen? Welke kansen zijn er op deze plek? En hoe zou dat er dan uit kunnen zien? Ook dit verkennen we in de ontwerpateliers.
Bruggetjes in de polder
Een andere koppelkans is het herstel van historische bruggetjes in polder Nijbroek. Bruggetjes horen bij het Nijbroekse polderlandschap, dat zo door het water bepaald is. Veel bruggetjes, of gemetselde duikers, zijn echter in minder goede staat. We verkennen waar en hoe beeldbepalende bruggetjes gerestaureerd kunnen worden.
Aanpassen van stuwen rondom de polder
Verder verkennen we de aanpassing van stuwen rondom de polder. De weteringen in de polder stromen van zuid naar noord. Bij veel regen, komt er veel water vanuit het gebied rond Twello door Nijbroek. Door de drie stuwen langs het toevoerkanaal, aan de zuidgrens van Nijbroek, aan te passen, stroomt er bij pieken minder water richting polder Nijbroek.
Water vasthouden op de flanken met handbediende stuwtjes
Door water langer in de bodem vast te houden, is er sprake van langere ‘nalevering’ in drogere tijden. Zo hoeft er minder IJsselwater te worden ingelaten in de polder. Dit vasthouden van water is met name zinvol op de flanken van de polder; het gebied ten oosten van de Zeedijk.
Een van de kansrijke plekken hiervoor is de Meintjes, natuurgebied met voormalige kleiputten aan de Zeedijk. Deze oude kleiputten staan vol met water. Door het plaatsen van een eenvoudige, handbediende stuw, kan het waterpeil in droge tijden hoger opgezet worden. De stuw voorkomt dat het water in de kleiputten wegstroomt en afgevoerd wordt. Zo blijft het water in droge periodes langer in het gebied en kan het de rest van de polder ‘naleveren’: er valt geen regen meer, maar door de hogere (grond)waterstand verdroogt de polderbodem minder snel.
We verkennen of deze handbediende stuwtjes ook op andere plekken geplaatst kunnen worden, om slimmer met het peil om te gaan.
Slimmer peilbeheer
Slimmer peilbeheer, tot slot, verbindt de verschillende oplossingsrichtingen. Want het watersysteem in een polder als Nijbroek werkt alleen goed als ook de grondwaterstanden goed gestuurd worden. De afgelopen decennia was het peilbeheer vooral gericht op snelle afvoer van regenwater naar de IJssel. Maar met de uitdagingen die nu spelen, is dit niet altijd de slimste manier om met water om te gaan. Hoe werken het gemaal en de mogelijkheden om water te bergen of vast te houden in de polder optimaal samen? We verkennen met Nijbroekers hoe het peilbeheer slimmer kan.
Gedurende het project komen we steeds meer te weten over de verschillende oplossingsrichtingen en koppelkansen. De informatie op deze website zal dan ook meegroeien. Heb je een suggestie voor het delen van informatie? Laat het ons weten via hanneke@deopenkaart.nl.
